Dental tribune Polish eDition Praktyka 5 as a primary innate defense mechanism for mammalian airways. J Clin Invest 2002;109:571-577. 7. Reeves P, Molloy K, Pohl K, McElva- ney NG. Hypertonic saline in treatment of pulmonary disease in cystic fibro- sis. Scientific World Journal 2012. doi: 10.1100/2012/465230. 8. Valenza G, Tappe D, Turnwald D, Frosch M, König C, Hebestreit H, Abele-Horn M. Prevalence and antimicrobial susceptibili- ty of microorganisms isolated from sputa of patients with cystic fibrosis. J Cyst Fi- bros 2008;7:123-127. 9. Garczewska B, Jarzynka S, Kuś J, Sko- rupa W, Augustynowicz-Kopeć E. Fungal infection of cystic fibrosis patients – single center experience. PneumonolAlergol Pol 2016;84:151-59. 10. Valenza G, Tappe D, Turnwald D, et al. Prevalence and antimicrobial susceptibi- lity of microorganisms isolated from spu- ta of patients with cystic fibrosis. J Cyst Fibros 2008;7:123-127. 11. Button B, Toberts S, Kotsimbos T, Levvey B, Williams T, Bailey M, Snell G, Wilson J. Gastroesophageal reflux (symptomatic and silent): a potentially significant pro- blem in patients with cystic fibrosis before and after lung transplantation. J Heart Lung Transplant 2005;24:1522-1529. 12. Peker S, Mete S, Gokdemir Y, Karadag B, Kargul B. Related factors of dental caries and molar incisor hypomineralisation in a group of children with cystic fibrosis. Eur Arch Paediatr Dent 2014;15:275-280. 13. Dąbrowska E, Błahuszewska K, Mina- rowska A, Kaczmarski M, Niedźwiecka- -Andrzejewicz I, Stokowska W. Asses- sment of dental status and oral hygiene in the study population of cystic fibrosis patients in the Podlasie province. Ad Med Sci 2006;51(Supl 1):100-3. 14. Ferrazzano GF, Orlando S, Sangianan- toni G, Cantile T, Ingenito A. Dental and periodontal health status in children affected by cystic fibrosis in a southern Italian region. Eur J Paediatr Dent 2009;10(2):65-68. 15. Arquitt CK, Boyd C, Wright JT. Cystic fibrosis transmembrane regulator gene (CFTR) is associated with abnormal enamel formation. J Dent Res 2002; 81(7):492-496. 16. Sands KM, Wilson MJ, Lewis MAO, Wise MP, Palmer N, et al. Respiratory patho- gen colonization of dental plaque, the lower airways, and endotracheal tube biofilms during maechanical ventilation. J Critical Care 2017;37:30-37. 17. Ferrazzano GF, Sangianantoni G, Cantile T, et al. Dental enamel defects in Italian children with cystic fibrosis: an observa- tional study. Community Dent Health 2012;29:106-109. 18. Narang A, Maguire A, Nunn JH, Bush A. Oral health and related factors in cystic fi- brosis and other chronic respiratory disor- ders. Arch Dis Child 2003;88(8):702-707. 19. Aps JK, Van Maele GO, Claeys G, Mar- tens LC. Mutans streptococci, lactobacilli and caries experience in cystic fibrosis homozygotes, heterozygotes and healthy controls. Caries Res 2001;35:407-411. 20. Mahboubi MA, Carmody LA, Foster BK, Kalikin LM, Van Devanter DR, Li Puma JJ. Culture-based and culture-indepen- dent bacteriologic analysis of cystic fi- brosis respiratory specimens. J ClinMi- crobiol 2016;54(3):613-619. 21. Górska R, Konopka T. i wsp. Periodonto- logia współczesna. Med Tour Press Inter- national. 2013; 71-75. with 22. Widmer RP. Oral health of chil- diseases. dren PaediatrRespir Rev 2010;11:226-232. respiratory 23. Girón RM, Buendia B, Pinedo C, Casa- nova A, Hoyos N, Ancochea J. Methicil- lin-resistant Staphylococcus aureus in patients with cystic fibrosis. EnfermInfecc Microbiol Clin 2009;27(2):85-88. 24. Mazurek H. Mukowiscydoza. Med Dypl 2009; 05/09:35-39. 25. Patrick JRD, da Fonseca MA, Kaste LM, et al. Oral Health-related quality of life in pediatric patients with cystic fibrosis. Spec Care Dentist 2016;36(4):187-193. 26. Tunney MM, Field TR, Moriarty TF, Pa- trick S, Doering G, et al. Detection of ana- erobic bacteria in high numbers in spu- tum from patients with cystic fibrosis. Am J RespirCrit Care Med 2008;177(9):995- 1001. 27. Caldas RR, Le Gall F, Revert K, Rault G, Virmaux M, Gouriou S, Héry-Arnaud G, Barbier G, Boisramé S. Pseudomonas aeruginosa and periodontal pathogens in the oral cavity and lungs of cystic fibrosis patients: a case-control study. J ClinMi- crobiol 2015;53(6):1898-1907. 28. Silva-Boghossian CM, Orrico SR, Gonça- lves D, Correa FO, Colombo AP. Micro- biological changes after periodontal the- rapy in diabetic patients with inadequate metabolic control. BrazOral Res 2014;28. 29. Chotirmall SH, McElvaney NG. Fungi in the cystic fibrosis lung: Bystanders or pa- thogens? Int J Biochem Cell Biol 2014;52: 161-173. 30. Mortensen KL, Jesen RH. Johansen HK et al. Aspergillus spp. and other moulds in respiratory samples from patients with cystic fibrosis: a laboratory-based stu- dy with Focus on Aspergillus fumigates azole resistance. J Clin Microbiol 2011; 49:2243-2251. Kontakt: Sylwia Jarzynka, Gabriela Olędzka Zakład Biologii Medycznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Bartłomiej Iwańczyk, Tomasz Kamiński, Andrzej Wojtowicz Zakład Chirurgii Stomatologicznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Joanna Chudek, Paulina Gulatowska Studenckie Koło Naukowe, Warszawski Uniwersytet Medyczny Wojciech Skorupa I Klinika Chorób Płuc, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa Ewa Augustynowicz-Kopeć Zakład Mikrobiologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa Kontakt: lek. dent. Bartłomiej Iwańczyk E-mail: dent.iwanczyk@gmail.com Ryc. 3: Zdjęcie wewnątrzustne pacjentki z CF. i dorosłych z CF. Znaczne odsetki występowa- nia MRSA notuje się u chorych z Argentyny – 25,9%, USA – 18,8% i Hiszpanii – 18%.8,23 W Polsce, wg danych Polskiego Towarzystwa Mukowiscydozy, nosicielstwo MRSA dotyczy 6% spośród badanych chorych z CF.24 Badania mikrobiologiczne wskazują na duży wpływ bakterii znajdujących się w płytce na- zębnej w patogenezie zapalenia płuc. Stan ten może wynikać z procesu biernego zasysania bakterii z jamy ustnej do płuc.19 W związku z tym, stan zdrowia jamy ustnej w grupie cho- -rych z CF jest szczególnie ważnym kierun- kiem badań, których wyniki mogą stanowić podstawę do opracowania zasad postępo- wania stomatologicznego w mukowiscydo- zie.25 Warto również zwrócić uwagę na fakt, że niektórzy autorzy obserwują znaczy udział flory beztlenowej w mikrobiomie jamy ust- nej u chorych z mukowiscydozą. Tunney i wsp. izolowali w przewadze beztlenowce z rodzajów Prevotella, Actinomyces i Veillo- nella.26 Dodatkowo, w płytce poddziąsłowej oraz próbkach plwociny wykrywano bakterie odpowiedzialne za rozwój chorób przyzębia (periopatogeny), należące do 3 kompleksów wg Socransky’ego (zielonego, czerwonego i pomarańczowego). Inne badania wskazują wysoki poziom ko- lonizacji dróg oddechowych przez szczepy Pseudomonas aeruginosa, Prevotella gingi- valis oraz krętki Treponema denticola.27 Da Silva-Boghossian i wsp. wykazali korelację pomiędzy izolacją wymienionych patoge- nów i zapaleniem przyzębia u chorych z CF.28 Zwiększona izolacja szczepów Pseudomonas aeruginosa koreluje z terapią tobramycyną, która dodatkowo zwiększa kolonizację grzy- bami pleśniowymi jamy ustnej chorych na mukowiscydozę.29 Gęsty śluz w drogach od- dechowych jest źródłem składników odżyw- czych, przyczynia się do powstania idealnych warunków do rozmnażania i rozwoju komó- rek grzybiczych. Wśród grzybów izolowanych z dróg oddechowych u chorych na mukowi- scydozę najczęściej występują gatunki nale- żące do rodzaju Aspergilllus: A. fumigatus, A. flavus, A. niger, A. terreus i A. nidu- lans. Uważa się, że gatunki A. fumigatus rezydenc- i A. ką górnych i dolnych dróg oddechowych u pacjentów z mukowiscydozą, powodując zapalenia płuc, zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli oraz alergiczną aspergilozę oskrzelo- wo-płucną i inwazyjną aspergilozę płuc. Z ko- lei grzyby drożdżopodobne, w szczególności gatunki z rodzaju Candida mogą mieć duży wpływ na rozwój stanów chorobowych w ob- rębie jamy ustnej.9,30 terreus stanowią florę Podsumowanie Wyniki badań wielu autorów wskazują na zły stan jamy ustnej oraz na ogromne stomatolo- giczne potrzeby lecznicze w grupie chorych z mukowiscydozą. Wielu badaczy, porównu- jąc grupę chorych z CF do zdrowej populacji, nie obserwuje jednak różnic, tłumacząc ten fakt m.in. znaczną świadomością profilaktyki higieny jamy ustnej. W dostępnym piśmiennictwie brak jest kom- pleksowej oceny stanu jamy ustnej tej grupy osób. Ze względu na zależności między mi- krobiologią jamy ustnej i dróg oddechowych oraz stanem stomatologicznym, warto badać te kwestie w różnych grupach wiekowych chorych na mukowiscydozę. Badania zależno- ści występujących w przebiegu mukowiscydo- zy oraz zasady jej leczenia wymagają działań multidyscyplinarnych. Leczenie wspomagające może być oparte o procedurę przeszczepienia płuc, jednak sam przeszczep związany jest z wieloma problema- mi okołozabiegowymi (w tym zakażeniami), z dostępnością organów oraz możliwością kwalifikacji chorych do zabiegu. W Polsce jedynie 3 ośrodki kliniczne (w Zabrzu, Szcze- cinie i Poznaniu) przeprowadzają przeszczepy płuc u chorych z CF. Szacuje się, że ponad 70% chorych przeżywa do 5 lat po przeszczepieniu, a 50% żyje ponad 10 lat od zabiegu. Jest to stosunkowo nowa, niewielka (ok. 50 chorych rocznie) grupa chorych immunosupresyjnych. Badania stomatologiczne i mikrobiologiczne jamy ustnej i dróg oddechowych mają szcze- gólne znaczenie w aspekcie zakażeń przed- i potransplantacyjnych w mukowiscydozie. Stan zdrowia jamy ustnej w tej grupie chorych ma fundamentalne znaczenie dla jakości i dłu- gości ich przeżycia. Piśmiennictwo: 1. Chi DL. Dental caries prevalence in chil- dren and adolescents with cystic fibrosis: a qualitative systematic review and recom- mendations for future research. Int J Pe- diatrDent 2013;23(5):376-386. 2. Pogorzelski A. Dane not published, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Rabka-Zdrój, 2012. 3. Harrington N, Barry PJ, Barry SM. Dental treatment for people with cystic fibrosis. Eur Arch Paediatr Dent 2016;17:95-203. 4. Walkowiak J, Pogorzelski A, Sands D, Sko- rupa W, Milanowski A, Nowakowska A. Za- sady rozpoznawania i leczenia mukowiscy- dozy. Stand Med Pediatr 2009;6: 352-378. 5. Mazurek H. Mukowiscydoza – problemy diagnostyczno-terapeutyczne. Terapia 2012;11-12: 50-53. 6. Knowles M, Boucher R. Mucus clearance