Dental Tribune Netherlands Edition

13Buitenlands nieuwsdental tribune - netherlands editionjuni 2013 “Extractie ook in ruimte uiterste redmiddel” TEKST: DANIEL ZIMMERMANN, DTI Onlangs is een tandenborstel van Buzz Aldrin, een beman- ningslid van de Apollo 11, ge- veild voor 18.000 euro. Meer dan veertig jaar na de historische maanlanding gebruiken astro- nauten nog steeds alledaagse mondgezondheidsproducten tij- dens hun missies. Dental Tribu- ne ONLINE sprak met voorma- lig NASA-tandarts dr. Michael H. Hodapp over zijn werk als tand- arts voor de NASA, dental nood- gevallen in de ruimte en het behouden van een goede mond- gezondheid tijdens toekomsti- ge langere missies, bijvoorbeeld naar Mars. Dental Tribune ONLINE: dr. Hodapp, kent u veel tandartsen die bij NASA werken? Dr. Michael Hodapp: De tand- artspraktijk van de NASA is ge- sloten vanwege recente bezuini- gingen, dus heeft de NASA geen tandartsen meer in dienst. Astro- nauten gaan naar hun eigen tand- arts en worden door vliegartsen van de NASA gecontroleerd. Hoe bent u in contact gekomen met NASA? In 1994 wees een NASA-tandarts me op een vacature voor de zorg voor astronauten en hun families. Ik heb tien jaar bij NASA gewerkt, tot ik in 2004 weer als privé- tandarts begon. Zo nu en dan word ik om advies gevraagd voor mondzorgkwesties aan boord van het International Space Station (ISS) en over toekomstige verken- ningsmissies. Hoe belangrijk is de mond- gezondheid voor astronauten? Een goede mondgezondheid is van groot belang voor astronau- ten en gaat hand in hand met de algehele gezondheid. Alle astro- naut-kandidaten ondergaan een dentale screening. Als ze een- maal geselecteerd zijn, wordt van hen verwacht dat ze er een nauw- gezette mondhygiëneroutine op na houden en zorg dragen voor een gezonde mond. Het voor- naamste doel is preventie. Maar zelfs met de hoogste preventie- standaarden kan in de ruimte een dentaal noodgeval optreden. Een recente analyse van alle medi- sche aandoeningen laat zien dat een dentaal abces de aandoening is die er het vaakst voor zorgt dat iemand het ISS moet verlaten. De Russische kosmonaut Yuri Romanenko leed twee weken lang ondraaglijke kiespijn tijdens de Saljoe 6-missie in 1978. Wanneer zijn dentale noodgevallen voor het eerst toegevoegd aan het missie- protocol? Helaas voor Romanenko had- den de Russen destijds geen den- taal noodprotocol. Het Russische ruimteprogramma heeft inmid- dels wel voorzieningen getroffen voor dentale noodgevallen. Tijdens het Amerikaanse Mercuryprogramma waren de vluchten zo kort dat er geen nood- zaak was voor een noodprotocol tijdens de vlucht. Preventie was het voornaamste doel. Vanwege de langere tijd in de ruimte tij- dens het Geminiprogramma werd een tandenborstel toegevoegd aan de vluchtuitrusting. Tijdens de Apollomissies kwamen hier een afbreekbare tandpasta, floss en antibiotica bij. Instrumenten als tangen en tijdelijke vulmate- rialen worden al sinds de vroege jaren zeventig op ruimtemissies meegenomen. Hoe vaak ondergaan astro- nauten check-ups voor- afgaand aan hun missie? Als kandidaten geaccepteerd zijn, ondergaan ze jaarlijks een grondi- ge orale controle. De astronauten worden in drie categorieën opge- deeld. Categorie-I-astronauten hebben een goede mondgezond- heid en hebben gedurende de eerstvolgende twaalf maanden waarschijnlijk geen tandheel- kundige zorg nodig. Categorie- II-astronauten hebben orale aan- doeningen die onbehandeld niet binnen twaalf maanden tot een dentale spoedsituatie zullen lei- den. Categorie-III-astronauten ten slotte hebben dentale pro- blemen die, mits onbehandeld, waarschijnlijk tot een spoed- geval zullen leiden binnen twaalf maanden. Alle astronauten moe- ten minimaal een categorie-II- status hebben en alleen astronau- ten met een Categorie-I-status komen in aanmerking voor ver- blijf in het ISS. Naast de jaarlijkse controles ondergaan astronauten 18 tot 21 maanden voorafgaand aan de lancering een voorbereidings- controle. Tijdens die klinische en radiografische controle worden ook bitewingopnamen en pano- ramische röntgenfoto’s gemaakt. Alle benodigde behandelingen moeten 90 dagen voorafgaand aan de lancering zijn afgerond. 30 tot 90 dagen voorafgaand aan de lancering wordt een laatste con- trole uitgevoerd om nog niet op- gemerkte pathologieën en nieuw niet-gemeld oraal letsel uit te sluiten. Er is door NASA nog nooit een tandheelkundig noodgeval gemeld tijdens een missie. Welk probleem zou het meest waarschijnlijk zijn? De kans is klein dat er een nood- geval in de ruimte optreedt, maar wel aanwezig. Als astronauten grote producten verplaatsen kan de logheid van massa en snel- heid gezichtsletsel veroorzaken. Behalve de breuk van een ele- ment zijn andere mogelijke aan- doeningen ontwrichting, het op elkaar klemmen van het gebit, tandenknarsen, gespleten tan- den of de breuk van een knobbel tijdens het kauwen. Zelfs met de meest grondige mondzorgvoor- bereiding is het mogelijk dat er een tandabces ontstaat door een trauma, verborgen cariës of ont- stoken wortelkanaal. Welke dentale spoedsituaties kunnen astronauten zelf afhandelen? Aan boord van elke missie zijn twee crew medical officers (CMO’s) die getraind zijn om den- tale en medische spoedbehande- lingen te verrichten. De CMO’s zijn bevoegd om te behandelen met antibiotica en pijnstillers, anesthetica toe te dienen en tijde- lijke dentale vullingen te plaat- sen. Ook kunnen zij een kroon vervangen met tijdelijk cement, blootliggende pulpa behandelen en – als laatste redmiddel – ex- tracties verrichten. Bij een spoed- situatie moet een CMO con- tact opnemen met medici van de NASA op aarde omdat de CMO’s zelf niet altijd (tand)artsen zijn. Omdat de ISS in een lage baan om de aarde vliegt, zal er bij een echte noodsituatie waarschijnlijk voor gekozen worden terug te ke- ren naar de aarde voor een goede behandeling. Toekomstige missies zullen astronauten naar andere planeten in het zonnestelsel brengen, zoals Mars. Welke uitdagingen kunnen deze langetermijnvluchten inhouden voor de mondgezondheid? We weten nog niet wat de lange- termijneffecten van ruimtevaart zijn op het gebit, het alveolaire bot en de parodontale gezond- heid. Wel is bekend dat tijdens ruimtevluchten de minerale bot- dichtheid afneemt bij lichte bot- ten. Het is echter niet duidelijk hoe dit van invloed is op het gebit en het alveolaire bot en of crew- leden vatbaarder zijn voor tand- bederf en parodontitis. In onder- zoek naar mondgezondheid in het ruimtelab werden bij beman- ningsleden verhoogde hoeveel- heden cariësproducerende bac- teriën als streptococcus mutans aangetroffen. Dit valt te verklaren door het vochtarme dieet van as- tronauten. De hoge aantallen cari- esproducerende bacteriën kunnen in potentie bijdragen aan mond- gezondheidsproblemen tijdens missies, vooral als een beman- ningslid niet genoeg aandacht be- steedt aan zijn mondhygiëne. Noodsituaties in de ruimte vor- men een uitdaging. Een missie naar Mars duurt zes tot negen maanden. Door de balans van de aarde en Mars zal een nominale missie dertig dagen of 1,5 jaar op het oppervlak van Mars plaats- vinden. Bij een noodsituatie op een uitgaande vlucht is het niet mogelijk veilig terug te keren. Er is niet genoeg brandstof om alle krachten van de lancering tegen te gaan. Alle noodgevallen moe- ten afgehandeld worden door de CMO’s tijdens de vlucht of op een planeet met iets meer dan een derde van de zwaartekracht op aarde. In de ruimte heeft het gezegde “Elke actie gaat gepaard met een gelijke en tegengestelde reactie” een speciale betekenis voor de CMO en het bemanningslid dat hij behandelt. Als niet de juis- te technieken worden toegepast, drijven de CMO en het beman- ningslid bij het geven van een in- jectie uit elkaar. Stel je eens voor dat je iemand moet reanimeren zonder dat de zwaartekracht je op je plek houdt. Daarnaast wordt, omdat de ademhaling niet wordt tegengegaan door de zwaarte- kracht, alles wat zich losjes in de mond bevindt terug in de lon- gen gezogen. Een ander probleem is dat de communicatie van de ruimte naar de aarde 20 tot 25 minuten vertraagd wordt. Soms kan een bemanningslid daarom pas na 45 minuten behandeld worden. Wat voor maatregelen worden overwogen om die problemen te verhelpen? Onlangs is voorgesteld om op verkenningsmissies instrumen- ten mee te nemen voor jaarlijkse mondonderzoeken en reiniging en voor de diagnose en behande- ling van noodgevallen. Ook wordt overwogen een intraoraal came- rasysteem mee te nemen, even- als een methode om interproxi- maal verval en osteoïde infecties te ontdekken met een minimum aan straling, een handinstrument op batterijen en een hoofdlicht. Bij ruimtevaarders wordt meer streptococcus mutans aangetroffen Een dentaal abces komt redelijk vaak voor Preventie is het belangrijkst > lees verder op pagina 14